Βιβλίο: Το Γαλάζιο Τετράδιο

Το ιστορικό μυθιστόρημα «Το Γαλάζιο Τετράδιο» μαζί με το διήγημα «Εχθροί» υπήρξαν τα τελευταία έργα του Εμμανουήλ Καζακίεβιτς. Ο Εμμανουήλ Καζακίεβιτς γεννήθηκε στην Ουκρανία το 1913 και πέθανε το 1962 στη Μόσχα. Σπούδασε μηχανολόγος και ασχολήθηκε με το θέατρο. Κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκόσμιου Πολέμο, πολέμησε στις γραμμές του Κόκκινου Στρατού και τραυματίστηκε τρεις φορές. Πήρε μέρος στην άμυνα της Μόσχας, στην απελευθέρωση της Βαρσοβίας, καθώς και στην τελική επίθεση ενάντια στο Βερολίνο. Αμέσως μετά τον πόλεμο έγινε γνωστός με το έργο του «Αστέρι». Επίσης έγραψε το διήγημα «Δύο στη στέπα» (1948), το μυθιστόρημα «Ανοιξη στον Οντερ» (1949), το διήγημα «Η καρδιά του φίλου» (1953), το μυθιστόρημα «Ενα σπίτι στην πλατεία» (1956).

Ο λογοτέχνης Μήτσος Αλεξανδρόπουλος μετέφρασε στα ελληνικά το έργο «Το Γαλάζιο Τετράδιο». Η «Σύγχρονη Εποχή» επανεκδίδει το έργο με αφορμή τα 94 χρόνια της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, γιατί το θέμα του αναφέρεται στην περίοδο της προετοιμασίας της.

 

Ο τίτλος του βιβλίου είναι εμπνευσμένος από ένα τετράδιο με γαλάζιο εξώφυλλο, όπου ο Λένιν είχε συγκεντρώσει το υλικό το οποίο επεξεργάστηκε και εξέδωσε σε ολοκληρωμένη μορφή το έργο του «Κράτος και Επανάσταση. Η διδασκαλία του Μαρξισμού για το Κράτος και τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην επανάσταση». Με αυτό το έργο του ο Λένιν αποτίναζε την οπορτουνιστική σκουριά των αστικών κοινοβουλευτικών αυταπατών που είχαν επικαθίσει στη μαρξιστική θεωρία για το κράτος.

Χαρακτηριστική για την έγνοια του Λένιν γι’ αυτές τις σημειώσεις του είναι η εξής επιστολή του προς τον Κάμενεφ τις μέρες του Ιούλη του 1917 «…αν με ξεκάνουν, Σας παρακαλώ να εκδώσετε το τετράδιό μου Ο μαρξισμός για το κράτος (σκάλωσε στη Στοκχόλμη). Εχει μπλε εξώφυλλο και είναι δεμένο […] Το θεωρώ σπουδαίο γιατί όχι μόνο ο Πλεχάνοφ, αλλά και ο Κάουτσκι τα μπέρδεψαν…»1.

Στις 7 Ιούλη 1917 η Προσωρινή Κυβέρνηση δημοσίευσε διάταγμα για τη σύλληψη και προσαγωγή του Λένιν σε δίκη. Ο Λένιν με τη σύμφωνη γνώμη της πλειοψηφίας της ΚΕ των μπολσεβίκων πέρασε στην παρανομία και από την Πετρούπολη στις 11 Ιούλη κατέφυγε μεταμφιεσμένος στο Ραζλίφ, στις όχθες μιας λίμνης, στην καλύβα ενός μπολσεβίκου εργάτη, του Εμελιάνοφ.

Η πλοκή του έργου που παρουσιάζουμε εκτυλίσσεται στο δίμηνο της παραμονής του Λένιν σε αυτό το κρησφύγετο, έως τη μέρα που μεταμφιεσμένος, ξυρισμένος, με περούκα, τραγιάσκα και μια πλαστή εργατική ταυτότητα με το επώνυμο Ιβανόφ, ξεκίνησε για τη Φινλανδία.

Η λογοτεχνική αφήγηση είναι βασισμένη στα πραγματικά γεγονότα και αποτυπώνει ουσιαστικές πλευρές της δράσης του μπολσεβίκου κόμματος από την περίοδο που ο Λένιν επεξεργάστηκε και έθεσε νέα γραμμή με στόχο την άμεση κατάληψη της επαναστατικής εργατικής εξουσίας, τις γνωστές «Θέσεις του Απρίλη» του 1917.

Ολη η περίοδος μετά το Φλεβάρη του 1917 απαιτούσε γερό τιμόνι και προσήλωση στην επαναστατική στρατηγική, αφού μετά το γκρέμισμα του τσάρου ο σχηματισμός της αστικής Προσωρινής Κυβέρνησης είχε και τη στήριξη των σοβιέτ, τα οποία συγκέντρωναν επαναστατημένες μάζες εργατών και αγροτών, αλλά σε αυτά πλειοψηφούσαν οι εσέροι και οι μενσεβίκοι. Αυτές οι δυνάμεις θεωρούσαν ότι η επανάσταση είχε ολοκληρωθεί με την ανάδειξη της Προσωρινής Κυβέρνησης. Από αυτή την πολιτική τοποθέτηση δεν κατάφερναν να διαχωριστούν ακόμα και μπολσεβίκοι ηγέτες. Σε αυτές τις συνθήκες τους εργάτες «είχε συνεπάρει αυτό το κύμα με τις άγνωστες ως τώρα ελευθερίες, έχαναν τον καιρό τους κυνηγώντας σπιούνους ντυμένους πολιτικά, ξημεροβραδιάζονταν στις συγκεντρώσεις και τις συνελεύσεις κι έκαναν εκλογές επί εκλογών […] Πριν να έρθει ο Λένιν, ο Εμελιάνοφ και πολλοί ακόμη μπολσεβίκοι σκέφτονταν πάνω-κάτω όπως και εκείνος. Μα δεν είχαν κατασταλάξει, κάποτε δεν ήξεραν καλά-καλά τι λένε κι ούτε τα πίστευαν πολύ όσα έλεγαν. Ηταν ευχαριστημένοι με τη νίκη, πανηγύριζαν, και πρόθυμα πίστευε ο ένας τον άλλον - όσους δηλαδή είχαν κόκκινη κονκάρδα».

Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Λένιν με την επιστροφή του στη Ρωσία έγινε απίστευτα δημοφιλής και ζητωκραυγάστηκε από πολλούς. Ο Λένιν όμως χάραξε τη γραμμή ανατροπής της αστικής κυβέρνησης, χάλασε αυτή τη σχεδόν γιορταστική ατμόσφαιρα ευφορίας. Χαρακτηριστική είναι η φράση του στις θέσεις του Απρίλη: «να ρίξουμε ξίδι και χολή στο γλυκό νεράκι της επαναστατικής λογοκοπίας».

Η ξεκάθαρη πλέον γραμμή των μπολσεβίκων δέχτηκε τη λυσσασμένη επίθεση της αστικής τάξης και των διάφορων οπορτουνιστών. Σε μια πορεία, η αστυνομία έκλεισε τις μπολσεβίκικες εφημερίδες, ενώ εκτοξεύτηκε οχετός λάσπης ενάντια στους μπολσεβίκους από αστούς αλλά και οπορτουνιστές που παλιότερα είχαν θητεύσει στο εργατικό κίνημα της Ρωσίας. Ο Λένιν ηγήθηκε της ασυμφιλίωτης πάλης ενάντια στην οπορτουνιστική προσαρμογή στην αστική εξουσία ως προϋπόθεση για τη νίκη της εργατικής τάξης - της προλεταριακής επανάστασης.

Η πένα του Καζακίεβιτς αποτυπώνει λογοτεχνικά αυτή την αταλάντευτη στάση του Λένιν απέναντι στους οπορτουνιστές: «λένε ψέματα, είναι αστοιχείωτοι, μισούν την επανάσταση, φοβούνται το λαό, περιφρονούν του Ρώσους εργάτες και την προλεταριακή δημοκρατία και κάνουν τεμενάδες στην ευρωπαϊκή δημοκρατία των αστών με τα γλυκανάλατα εργατικά συνδικάτα και τα “μαρξιστικά” καφέ σαντάν».

Στο βιβλίο παρελαύνουν οι μορφές και άλλων μεγάλων μπολσεβίκων επαναστατών με σημαντικό ρόλο στην επανάσταση, των Τζερτζίνσκι, Σβερλντρόφ, Στάλιν, Ορτζονικίτζε, με τους οποίους ο Λένιν βρισκόταν σε επαφή εκείνες τις ημέρες. Ταυτόχρονα σκιαγραφούνται και οι μορφές άλλων ηγετικών προσώπων του σοσιαλδημοκρατικού κινήματος στη Ρωσία, που αντιπαρατέθηκαν από αναθεωρητικές και οπορτουνιστικές θέσεις, όπως ο Πλεχάνοφ και ο Αξερλοντ. Επίσης γίνεται αναφορά στον πράκτορα Μαλινόβσκι.

Μέσα από δεκάδες περιστατικά στο βιβλίο αποτυπώνεται με γλαφυρότητα ο εξαιρετικά αρνητικός συσχετισμός δυνάμεων, μόλις τέσσερις μήνες πριν  την ένοπλη εξέγερση και κατάκτηση της εργατικής εξουσίας. Το σύνολο του αστικού και οπορτουνιστικού Τύπου εξαπέλυε συκοφαντίες ενάντια στο Λένιν, παρουσιάζοντάς τον ως πράκτορα των Γερμανών που κρυβόταν στο εξωτερικό και γλεντούσε στα καμπαρέ. Ολα αυτά όχι μόνο ήταν διανθισμένα με σχετικές «μαρτυρίες», αλλά και έπαιρναν τη μορφή έμμετρων σατιρικών στίχων στις εφημερίδες, παρουσιάζονταν στις σάτιρες του θεάτρου κ.ά. Αυτή η προπαγάνδα επηρέαζε όχι μόνο τις πλατιές εργατικές μάζες, αλλά ακόμα και μπολσεβίκους εργάτες. Χαρακτηριστική είναι στο μυθιστόρημα η περίπτωση  του Αλεξέι, μπολσεβίκου εργάτη που ο Εμελιάνοφ θεωρούσε πολύ έμπιστο και τον συνάντησε με σκοπό να του προτείνει να γίνει σύνδεσμος του παράνομου Λένιν. Ο Αλεξέι λέει: «…κι αυτά που λένε για τον Λένιν! Ακουσα και παλιούς επαναστάτες να τα λένε… Και τι συμφέρον έχουν αυτοί; Μούσκεμα σου λέω τα κάναμε άστα […] Ποιος τον ξέρει; Τι είμαστε στο κάτω-κάτω εμείς; Απλά ανθρωπάκια, εργάτες, ενώ εκείνος έβγαλε ζωή ολόκληρη στην Ευρώπη; […] Σκέφτομαι πού να είναι τώρα, γιατί κρύφτηκε […] Επρεπε να παρουσιαστεί στο δικαστήριο και να απολογηθεί έτσι θα ξέραμε και εμείς τι γίνεται, αλλά προτίμησε να λουφάξει. Με αεροπλάνο λέει το ’σκασε για τη Γερμανία».

Ο Λένιν στο Ραζλίφ κρύβονταν μαζί με τον Γκριγκόρι Ζηνόβιεφ, με τον οποίο ήρθε σε ιδεολογική και πολιτική σύγκρουση, αφού ο Ζηνόβιεφ2 θεωρούσε ότι η επίθεση ενάντια στους μπολσεβίκους απομάκρυνε την προοπτική της σοσιαλιστικής επανάστασης ως άμεσο καθήκον. Ο Ζηνόβιεφ υποστήριζε τη συμμαχία με τους μενσεβίκους και εσέρους και θεωρούσε άσκοπο ο Λένιν να μελετάει την προετοιμασία της επανάστασης, πολύ περισσότερο τη θεωρητική στήριξη του τσακίσματος του αστικού κράτους και την εγκαθίδρυση εργατικού. Μέσα από τους διαλόγους των Λένιν - Ζηνόβιεφ και την αντιπαράθεσή τους αναδεικνύεται η σημασία της στρατηγικής επεξεργασίας του Λένιν για τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης, η διαχρονική σημασία αυτής της επεξεργασίας και της ανάγκης υποταγής της τακτικής στη στρατηγική.

«- Α, να τι σας απασχολεί! Θέλετε να τους δώσετε μια ευκαιρία να διορθώσουν το λάθος τους, δεν μπορείτε να ξεχάσετε ότι αυτοαποκαλούνται σοσιαλιστές. Αλλά αυτό είναι παιδική αφέλεια ή, να το πω αλλιώς, στενοκεφαλιά που πάει να μπάσει μια ανερμάτιστη νοοτροπία στα ζητήματα της πολιτικής. Τα σοβιέτ έγιναν τώρα όργανα της αντεπανάστασης, πώς μπορούμε να λέμε ότι έκαναν κάποιο λάθος; Ενιψαν τας χείρας των και μας παρέδωσαν στην αντεπανάσταση, άφησε που μπήκαν και οι ίδιοι στο βάλτο της αντεπανάστασης […] Ενα είναι το δίδαγμα που βγάζω εγώ από τα γεγονότα του Ιούλη: να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους οι επαναστάτες προλετάριοι. Τότε θα ξαναφτιάξουμε τα σοβιέτ, μα θα ’ναι αλλιώτικα σοβιέτ εκείνα, όχι σαν ετούτα, που καταπρόδωσαν την επανάσταση, όχι τα παλιά σοβιέτ, μα άλλα ξανανιωμένα και οπλισμένα με τα διδάγματα του αγώνα.

- Είμαι σύμφωνος σ’ αυτό, συμφέρει όμως…

- Αν συμφέρει να πούμε ανοιχτά την αλήθεια; Δίχως άλλο. Ο κόσμος πρέπει να ξέρει την αλήθεια. Τίποτ’ άλλο δεν μπορεί να μας βλάψει τόσο, όσο η ψευτιά, η εξαπάτηση του λαού.

- Ναι, γενικά έτσι είναι βέβαια…

- Και γενικά και πάντοτε και σε κάθε στιγμή!

- Ωχ, Βλαντιμίρ Ίλιτς! Μα λέτε τόσο κοινά πράγματα που τα ξέρω κι εγώ όχι χειρότερα από σας. Παίρνεται το ζήτημα πολύ γενικά, ενώ εγώ μιλάω τώρα για την τακτική μας.

- Ωραία. Η τακτική μας λοιπόν είναι να λέμε την αλήθεια. Να λέμε την αλήθεια κι όταν ακόμη δεν μας συμφέρει, γιατί μόνον έτσι θα κάνουμε τον κόσμο να μας πιστέψει. Μόνο τότε δεν θα μπορέσει κανείς, μα κανείς να μας βάλει κάτω, όταν λέμε την αλήθεια παντού και πάντα, σ’ όλες τις καμπές της ιστορίας […] Την τακτική από τη στρατηγική δεν τη χωρίζουν σινικά τείχη όπως νομίζουν δυστυχώς μερικοί φίλοι μας… Αρχίζω όμως και φωνάζω, ξέχασα πως εδώ εμείς τώρα κρυβόμαστε.

- Ακριβώς, γέλασε δηκτικά ο Ζηνόβιεφ, ξεχάσατε ότι τώρα κρυβόμαστε! Μα γι αυτό ίσα-ίσα δεν το βλέπω σωστό να λέμε και να γράφουμε πως πρέπει να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους οι επαναστάτες προλετάριοι, όπως είπατε μόλις προ ολίγου».

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, με βαθιά πίστη στην εργατική τάξη, με στρατηγική για την κατάκτηση της εξουσίας, διαμορφωμένη σε σύγκρουση με τις μικροαστικές και οπορτουνιστικές υποχωρήσεις, το κόμμα των μπολσεβίκων με ηγέτη το Λένιν κατάφερε να κερδίσει τις εργατικές μάζες και τους φτωχούς αγρότες, τους στρατιώτες, με το μέρος της επαναστατικής εξέγερσης ενάντια στην αστική κυβέρνηση, για την εργατική εξουσία.
 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», τ. 49, σελ 444.

2. Αργότερα, κατά τις κρίσιμες ημέρες της ένοπλης εξέγερσης, ο Ζηνόβιεφ εξέφρασε με δημοσίευμα τη διαφωνία του, έτσι πρόδωσε την επανάσταση.

Η Παρουσίαση από την Κομμουνιστική Επιθεώρηση